Covid-19: laboratory atanga putru tia an rinhlelh dan

May ni 26 ah US President Joe Biden chuan an intelligence te chu tun hripui leng hi engtin nge ramsa atanga mihringin a kai emaw, laboratory atanga rawn putru a ni em? tih emaw hrechiang tura hai chhuah kawngah thapui thawh turin a chah a. Ni 90 chhungin an report chu a hnena thehlut turin a ti.

Laboratory atanga putru

Biden-a’n US intelligence agencies te hetianga thu a pe hian tun hrileng rawn darh tandan chungchanga rinhlelhna lian tak mai chu a pho lang. Donald Trump-a hunlai khan he hripui hi Wuhan-a natna hrik an zirchianna hmun atanga rawn chhuak nia sawi a lo ni tawh a. Mahse thu vuvuk mai a ni tiin an hnawlsak a.

Mahse kum 2020 September thla atanga kum 2021 January thla khan Trump-a sorkar chuan a ni theihna document a tichhuak a. Dawt anga an ngaih tawh hi a nih theihna lai awmah an ruat leh tan. He document-a an tarlan pawimawh thil pathumte chu:

  • Wuhan Institute of Virology (WIV) a zirchianna hnathawktu thenkhat chu hripui len hma hian an damlo a, hritlang ang deuh niin an natna chu tun hrileng lan chhuah dan nen a inang hle a. Hei hi kum 2019 December ni 8 hma khan a ni.
  • Kum 2016 ah khan WIV-a zirchianna hnathawktute chuan natna hrik RaTG13 an tihah enchhinna an nei a. Tun hripui leng nen hian 96.2% velin an pianphung a inang. RaTG13 hi kum 2013 khan Yunan-a thil laih chhuahna khura bak ek atanga an lak chhuah a ni a. He khurah hian thil hlu laichhuaktu mi 6 te chu natna thar avangin kum 2012 ah khan an thi.
  • Natna hrik zirchianna hmun hi sipai lam kaihhnawih research neihna atana an hman a ni a. Ramsa enchhinna pawh China sipai People’s Liberation Army te tan an nei tawh thin.

Document an tihchhuah atanga ni 15 hnuah Donald Trump chuan White House a chhuahsan a, Joe Biden chuan ring lo zo lovin heng information leh document te hi hun leh sum khawhralna a ni, tiin a hnawl phawt. Mahse World Health Organization (WHO) in hri rawn chhuah tanna a zirchianna a neihah khawi atanga chhuak nge a nih tihah thutlukna mumal a siam theih loh avangin WIV atanga chhuak a ni thei tih an hnawl tawh chu ngaihtuah that leh tura dah a ni leh ta.

May ni 14-ah khan scientist 18 te chuan science journal-ah tun hrileng rawn chhuahna chhan dik tak zirchian an phut thu an chhuah a, khuarel atanga mihringin a kai nge laboratory atanga putru tih chu fiah a ngai, tiin an ziak. WHO-in a zirchiannaah hian WIV hi chhuizui a ni meuh lova, report an pekah pawh a lang tlem hle.

May ni 23 leh ni 24 khan US chanchinbu Wall Street Journal chuan hemi chungchangah hian report pahnih a tichhuak a. Kum 2019 November thla khan WIV-a zirchian hnathawktu mi pathumte chu an damlo ngei niin a tarlang a. Kum 6 kaltaah khan Yunan-a dar laih chhuahna hmuna thawk mi 6 te chu natna thar avangin an damlo tih a tel bawk.

Thil laih chhuahna hmun leh hri

Wall Street Journal chuan heng thil laichhuaktute hi damloh dan chu pneumonia na tak mai a ni a, tun hrileng nen hian a inang hle niin an tarlang. A kum lehah WIV scientist te chu thil laih chhuahna hmunah hian lutin baka natna hrik awm 276 sample an la a. Chung zingah chuan coronavirus chi khat RaBTCov/4991 an tih chu a tel a. Kum 2016 ah khan an zirchianna chanchin chu tihchhuah a ni. Kum 2020 February thlaah natna hrik zirchian dang chanchin chu Nature chanchinbuah tihchhuah leh a ni a, a natna hrik hming chu RaTG13 tiin an vuah. Tun hrileng SARS Cov-2 nen hian an pianphung chu 96.2% velin a inang, an ti.

Heng natna hrik pahnihte nihphung chu a inan em avangin khawvel ram hrang hranga scientist te chuan chik zawkin an enzui ta a. Sample an lak hun a inang a, an pianphung (genetic sequence) chu a inang em em bawk tih hriat chhuah a ni a. WIV-a a zirchiangtute chuan natna hrik pakhat a ni a, zirchianna hi kum a lo rei deuh tawh avangin a hming thlak a ni, an rawn ti ta a. Mahse kum 2012 a dar laihchhuahnaa thawkte kai erawh a ni lo, an ti thung.

WIV mithiamten natna thuhmun a ni an tih leh an hrilhfiah zel dan chuan mithiamte lung a dum zo lova. He natna hrik an zirchianna hmun hian thup engemaw a nei a ni, an ti ta a. A sawi uar deuhte phei chuan WIV hian natna hrik thar siam turin zirchianna a nei a. Baka natna hrik awm leh a dangte an chawhpawlh a, a damdawi hmuh chhuah an tumte pawh a ni maithei. Chu natna hrik chu tihpalh thilah a putru ta a ni ang e tih ngaihdan nei pawlte pawh an awm.

DRASTIC

Media te hian khawi atangin nge heng thu hi an hriat? Internet atanga document hai chhuak a, investigation neitu Decentralized Radical Autonomous Search Team Investigating Covid-19 (DRASTIC) te atangin a ni. He pawk hian hrileng kaihhnawiha document hrang hrangte chu an lakhawmin thu inthup awm theite an zawng a. Thil laih chhuahna leh WIV inzawmna hi an rawn ching chhuak thei.

DRASTIC te hi mi 30 bawr vel an ni a, khawvel hmun hrang hrang atangin an hming leh nihna tarlan lohvin an thawk a. China-a scientist leh mithiam, thudik hai chhuah duhte pawh an tel. WIV-a himna lam kaihhnawih an ngaihthah, China sorkarin zep aduhte chu an rawn hai chhuak a. Ramsa zawrhnaa he hri hmuh chhuah a nih hma khan damlohpui an awm tawh tih te pawh an thil chhuina atangin khawvelin a rawn hre thei a. Chinese scientist ten document leh research paper an tihchhuah tawh sang tel fe mai chu thudik hai chhuak tur hian an chinglet a. RaTG13 leh Covid-19 inzawm theih te, WIV-ah chu natna hrik chu zirchian tura lak a nih dante khawvel hriata rawn tlangzarhtu an ni.

He natna hrik hi a invenna damdawi hmuh chhuah tumin an zirchiang a nih hmel ber a, mahse an tum angin thil a kal ta lova. Kum 2019 September thla khan a putru ta a ni, tih hi an hmuh chhuah dan a ni.

WHO report chu

Kum 2021 March ni 30 khan WHO chuan hri rawn chhuah tandan an chhuina report phek 120 an tichhuak a. A rawn chhuah tan theihna kawng li awm zingah a awmang ber chu ramsa atanga mihringin a kai tih hi a ni a. Laboratory atanga putru chu a awm ang lo berah an dah a, mahse chiang takin zirchianna an nei lo.

WHO Director General Tedros Ghenreyesus chuan, “WHO lam atang chuan a rawn chhuah theih dan paliah hian hnawl ber kan la nei lo.” a ti. Hri rawn chhuah tanna zirchiangtute hian laboratory atanga putru a ni tih hi awm ang lo berah dah mah se zirchianna fumfe tak a awm loh avangin a hnawl chu an hnawl tawp bik lo.

Hri rawn chhuah theih dan 4-ah hnawl ber kan la nei lo

Dr Tedros Ghebreyesus WHO General Director

He WHO report chungchang hi US leh ram 13 dangte chuan World Health Assembly-ah an sawi chhuak leh a. “Zirchianna chu langtlang, awmze nei leh rang zawka neih chi a ni a. Science-a innghat leh khawi ram mitmei mah veng lova neih nise. Hun lokal leh turah a rawn chhuah tanna hriat loh hri rawn leng a awm tawh lohna turin a pawimawh takzet.” an ti a. European Union phei chuan, “He hri rawn chhuahna leh mi nawlpuia a luh tan dan hi hre tur hian hmalak ngei ngei a ngai.” an ti hial.

Scientis 18 te khan WHO report-ah ramsa atanga mihring kai chu a ni thei ber angin an tarlang a. A ni thei lo bera an ngaih chu zirchian fumfe a ni lo thung a. Chuvangin he report hi pawm tlak a ni lo, an ti tawl. World Health Assembly neih hnuah Joe Biden chuan chhui chianna neih tur hi a rawn puang a, China tih lo ram dang chuan an la thlawp zel.

China a tang nasa

Hri rawn chhuah tanna chhui chungchangah hian China chuan US a dem nghal a. “Kan ramah ni lovin Maryland, US-a an sipaite hmun Fort Detrick atanga rawn chhuak zawk a nih hmel e.” a ti a. He hripui hi an ram atanga chhuak ni lo anga chhuah a tum ve ngar ngar thung.

US President-in chhui chian a ni ang a tih chu Chinese Foreign Ministry thupuangtu Zhao Lijian chuan, “An tum ber chu he hripui leng hi politics-a inchirh thehna leh midang dem tumna a ni zawk. Chhui chian tumna hi science zahlohna lian tak a ni a, he hri avanga thite diriamna leh hri do kawnga min tithuanawptu zawk a ni ang.” tiin a sawi.


Laboratory atanga a putru tih thu irh chhuah dan tlangpui

2019: Hri hmuh chhuah tanna

December 31: WHO chu Wuhan City-ah pneumonia chi khat la hriat ngai loh a leng tih hrilh a ni a. January ni 7-ah China chuan a natna chu novel coronavirus vang a ni tih a puang.

2020: Rinhlelhna

February 3: Nature chanchinbu-ah WIV-a zirchiangtute chuan SARS COV-2 leh baka coronavirus awm RaTG13 te chu an pianphung 96.2% a inang tih an ziak. Ni thum hnuah South China University of Technology chuan he natna hrik hi Wuhan-a laboratory atanga chhuak a ni maithei tih an chhuah veleh a. A hnuah a dik tawh lo tiin an hnukkir.

February 19: Medical journal upa ber The Lancet-ah scientist 27 te chuan he hri hi laboratory atanga putru anga sawi chu dawt a ni tih an chhuah a, khuarela insiam angin an tarlang. March thlaa Nature Medicine chanchinbu chhuakah hri rawn chhuahna hi finfiah theih a la ni lova, mahse laboratory atanga rawn chhuak chu a ni kher lovang tih chhuah a ni veleh.

March 27: US Defence Intelligence Agency chuan hripui hi laboratory fimkhur lohna vang a ni theihna remchang a awm tih thu an tichhuak.

April 30: US President Donald Trump chuan natna hrik zirchianna hmun atanga putru a nih theihna remchang hi lian tak a awm tih a sawi a. Ni thum hnuah Secretary of State Mike Popeo chuan, “Tun hi China-a natna hrik zirchianna hmun atanga natna rawn putru khawvelin a tawrh vawikhatna a ni lo.” tiin media te a hrilh.

July 4: The Times chanchinbu chuan SARS Cov-2 nena inang tak natna hrik chu kum 2012 khan dar laih chhuahnaah hmuh a ni a. Zirchian turin WIV ah seng a ni tih an report.

November 17: BioEssays journal chuan paper an tichhuak a. “He hrileng pianhmang atang hian laboratory atanga chhuak a ni lo tih sawi theih a ni lo.” an rawn ti veleh.

2021: Rinhlelhna a zual

January 15: US State Department chuan WIV chungchanga ‘thudik’ document an tlangzarh a. Hri hi laboratory atanga rawn chhuak a nih theihzia tarlanna a ni.

March 30: WHO in report an tichhuak. Hri hi ramsa atanga mihringa kai a nih hmel ber a, mahse a rawn chhuahna tak chu hriat chian a ni lo, an ti.

May 14: Scientist mi 18 ten hri rawn chhuahna dik tak chhui chian an phut a. Khuarel atangin nge laboratory atangin tih finfiah an duh.

May 23-23: Wall Street Journal chuan WIV-a researcher 3 te chu kum 2019 November thla khan an damlo tih a chhuah a. Dar laih chhuahna khura damlote chu tun hrileng nen an dam loh dan a inang niin a tarlang.

Feature
Comments (0)
Add Comment