Kum 2016 February ni 7 a ni a. Bangladesh Central Bank director chu an pisa chhawng 9-naah a chuangkai a, accounts and budgeting department lam a pan a ni. An printer a chhiat avangin he department bik hi ni engemaw zat chu an lo buai tawh a. Printer hi bank khawlpui nen thlunzawmin pawisa chetvelna reng reng chu a rawn print chhuak tur a nih laiin a hna ber chu a thawk duh ta tlat lo a ni. Chumi ni pawh chuan technician rualin rei ngial an buaipui leh a, a tawpa tawpah printer chu a rawn thawk veleh ta a. Transaction report a la print chhuah loh chu a mal te tein a rawn print chhuak ta diat diat a, dik lo a awm tih an hre nghal. A thil rawn print chhuah chu an beisei aiin a tam a, ngun zawka sum chetvelna an en chuan transaction rinhlelhawm 35 vel an hmu chhuak a, dollar maktaduai tel fe mai chu Bangladesh Bank atangin khawvel bank hrang hrangah an la chhuak a. Khawl chhiat lai hian a thawkte phalna la lo leh hriatpui lem lovin pawisa tam tak chu a lo chhuak reng mai a lo ni. Security System khawih chingpen theih loh tura an ngaih Swift buai chuang miah lovin dollar tluklehdingawn 1 lawih mai chu an bank sum atangin a chhuak a. An ram pum hausakna atanga chhut pawhin sum tam tham tak tur a ni. Pawisa khawih chetna chu an han titawp lailawk a, mahse printer chiangkuang lo avang khan pawisa lak chhuahna chu a lo thleng fel daih tawh a ni.
Bangladesh hi khawvela economy thang chak ber te zinga mi an ni a, Central bank hi sum chetvelnaa a laimu ber a nih angin an khawpui mi maktaduai 20 chuang awmna Dhaka-a awm a ni a. Dollar tluklehdingawn 1 ngawt mai bank-in a han hloh chu channa nasa tak a ni awm e.
February thlaah bank atang hian pawisa lak chhuah ni mah se thla 9 kalta atang khan he inrawkna hi a lo intan daih tawh a lo ni. Kum 2015 May thlaah Philippines-a Rizal Commercial Banking Corp RCBC bank, Jupiter Street Branch, Manila a mi-ah chuan mi paliin bank account an hawng a, an account-ah chuan dollar 500 theuh an dah a. An account chu an vilzui tawh loh mai bakah account an hawn ni bak hi chu he bank-ah hian an chuangkai leh tawh lo. An account hawn chu thil naran mai niin lang mah se an thil tuma a tangkaina chu a hnuah a lang chhuak chauh a ni.
Internet kaltlang hian midang computer chu va thunun ngawt theih a ni lova, hmanrua an mamawh a, chu chu computer virus a ni. Computer virus pawh chu a thawk nih loh chuan va thun ngawt theih a ni lo. Kum 2016 January thlaah Bangladesh Central Bank-a hnathawk pakhat chuan a email a enkual a, inbox-a la hawn loh pakhat chu a hawng a, thil danglam teh chiam a ni lova. A email hawn tak chu bank rawk tura misualte tana kawngka hawnsakna a ni tih reng reng a hrethiam pha lo. A email-ah khan bank security system leh software an hman khawih buai tur software, malware hlauhawm a inphum ru a, a hawn rual khan bank computer-ah chu virus chu a lut zui ta a, a phumrutute chuan pawn lam atangin Bangladesh Central Bank computer chu an khawihpui ve thei ta a ni.
Chu virus, thawktu lamin a awm tih pawh an hriat lem loh hmang chuan an kalphung leh an hnathawh dan chu an enthla ru ta khiau a. An rawk theihna remchang leh venhimna a panna laite chu an melh ta ran a ni.
Thla khat a liam a, bank chu kartawp atan khar a ni a. Muslim ramah chuan Inrinni leh Pathianni aiah Zirtawpni leh Inrinni an chawl thung a. Ningani-ah misualte chu an virus phum hmangin Bank computer-ah chuan an lut leh a, heti chinah hi chuan pawisa a la lak chhuah theih loh. Pawisa khawih che turin khawvel puma transaction tihna Swift chu an paltlang a ngai a. Chu chu a khirh lai ber a ni. Swift hi bank 11000 vel ram 200 chuangah an hmang a, a security system chu tha elkhen tura ngaih, sipai thuruk vawnna atana pawh hmang se iaiawm loh tur, khawih chingpen theih lohva ngaih a ni. Swift hian a pawisa tak thawn lovin bank danga pawisa thawnna tur chu a him thei ang berin a lo va tifel a, bank-in pawisa a thawn ve thung a. Hei hi khawvel puma pawisa an khawih chet dan a ni. Computer hmanga bank rawktu tum tan chuan bank security system hi paltlang a huphurhawm em avangin mimal account an bitum thin a, internet leh mobile banking-a an id leh password hriat dan an ngaihtuah thin. Mahse heng misualte hi chuan account mal ni lovin a bank pumpui chu an bitum tawp thung a, a hna a khirh rualin an hlawhtlin vaih chuan an hlawk hle dawn thung.
An malware phum hmangin Swift a luhna pawh an lakkhawm thei a. Log in id an hriat avang hian bank-a hnathawk ang chiah an ni ta tihna a ni. Swift hi a him na meuh mai a, mahse Bangladesh Central Bank hi ram thang lai dang ang bawkin an computer security chu a him lova. Khawthlang ramah chuan an bank computer system a him that avangin bitum se, an hlawhtling kher lovang, chuvanga Bangladesh bank hi rawk tura thlang chat an ni.
Swift-ah chuan bank-a hnathawkte luhna thinah lutin pawisa tum 35 an thawn chhuak ta a, a vaia pawisa an thawn chhuah chu dollar maktaduai 951 a ni a. Swift kaltlang hian New York-a Federal Reserve Bank ah an thawn a ni.
Federal Reserve Bank-ah hian Bangladesh Central Bank hian account an nei a, dollar tluklehdingawn tel an dah a ni. Chu an account atang chuan Asia ram hmun hrang hrangah pawisa chu an thawn chhuak leh ta a. Darkar rei vak lo chhungin Bangladesh-a bank lian ber chu an hriat lohva pawisa pe chhuak turin an ti ta tihna a ni.
A tuk Zirtawpni-ah New York-a Federal Reserve Bank chuan Bangladesh-in pawisa pek chhuahna tur, Swift kaltlanga a rawn thawn chu an buaipui ta a. Dik tak maia engkim tih a nih avangin Federal Bank tan han rinhlelhna tur leh han danna chhan tur a awm lova, pawisa pek chhuah tur ang chu an pe chhuak ta char char a ni.
Pathianni a rawn inher chhuak a, Bangladesh Central Bank chu kartawp chawlh hnuah hnathawk turin an inhawng leh ta a, an printer-ah buaina an tawk zui ta nghal chiah a. He printer hi Swift nena an thlunzawm kha niin kartawpah hman theih lovin a lo awm a, pawisa khawih chetna a thlen ruala a rawn print chhuah chu a hnufual phah ta bawk a nih kha. Bank vanduai ai angah te pawh a ngaih theih awm e. Mahse a rawktuten printer pawh hi an lo khawih tel tho. An hnu thupna atan Swift atangin an pawisa lak chhuahna hnuhma chu an nawtreh a, chu chuan printer chu hnathawk thei lovin a siam ta a. A that leh meuh chuan an hnu chu nawhreh tak tak theih ni lo mah se an hun duh mamawh ang chu an neih theih phah thung.
Hetiang lai vel hian India chhim lam Sri Lanka-a Pan Asia Bank-a Shalika Foundation account-ah dollar maktaduai 20 chu a rawn lut a, Federal Reserve Bank New York atanga rawn thawn a ni. Hei hi Reserve Bank atanga Asia-a pawisa an thawn chhuah 35 zinga pakhat chauh a ni a. Chung lai vel chuan printer kha thain rawk an ni tih chu an hre chhuak zui ve ta chiah a ni. Bangladesh Central Bank hian Federal Reserve Bank hnenah pawisa pek chhuahna titawp turin an hriattir a, mahse New York-ah Pathianni chawlh an lo hmang ve chiah thung a, lo titawptu tur an awm lo. Thawhtanni-a Reserve Bank an hawn leh chuan an lo tlai vek tawh dawn a, pawisa chu umzui fe a ngai tawh dawn a ni.
Mahse vanneihthlak tak maiin Federal Reserve Bank computer chuan Bangladesh bank atanga pawisa thawn chhuahna tur hriattirna 35 zinga 30 chu rinhlelhawmah a dah a, a thawktute enfiah tur leh, a him e tia mihringin a kaltlangtir turin a lo dah hlauh a. Hei hi a chhan chu Philippines-a bank account an hawnna Jupiter Street kha US-in pawisa thawn chhuah loh tura a hrek Iran shipping company Jupiter Seaways nen an hming a inan thuak vang a ni a. Pawisa a vaia a chhuak lo hi vanneih vang liau liau, a rawktu lam tana vanduaina ai tak meuh meuh a ni a. Dollar maktaduai 870 vel chu a tang ta.
Federal Bank-a hnathawkte chuan pawisa chhuak tur an zirchian hnuah bank ni lovin mimal account-ah pawisa tam tham tak pek chhuah a ni tih te an hre leh ta zel a, Bangladesh bank lamah i zawtfiah ang, an ti ta a. Bangladesh lamin pawisa pek chhuahna lo titawp rawh u tih an hmu leh takah phei chuan pawisa chu thanw chhuak lovin an hreng zui ta a ni.
Bank rawktu computer hacker te hian dollar maktaduai 870 chu an hmu thei dawn ta lova, mahse dollar maktaduai 101 chu transaction 5-ah a kaltlang hman ta tho thung a. Chu chu vai vawih aia ranga umzui a ngai ta a ni.
Transaction pakhat chu Sri Lanka-ah khan a ni a, a dawngtu tur Shalika Foundation hi NGO niin pawl lian vak lo an ni a. Pan Asia Bank-a thawkte chuan chuti zat zat pawisa an han dawn chu tiin an ringhlel a. Federal Bank atanga an zuan kualtirna Duetsche Bank lamah finfiah turin an va thawn kir leh ta a. Germany-a Duetsche Bank chuan an lo ennawn a, a dik lo tih an lo hrethiam ve nghal a. A lo dawngtu tur chu Shalika Foundation ni lovin Shalika Fandation zawk a lo ni a, company lem an ni. Pawisa pawh Sri Lanka atang hian New York-a Bangladesh bank account lamah an thawn kir leh ta a. Transaction pali chhui tur a la awm leh ta.
Heng pawisa thawnna la bang, dollar maktaduai 81 hu hi ram pakhat leh bank pakhatah mai ni lovin branch pakhat, Jupiter Street-a RCBC bank-a account pali, a hmaa dollar 500 khawih chet lohva thla 9 chhung a awmnaah khan a lut a. Chutiang zata an account han pung chu bank lamin ringhlel tur an nih laiin tha takin a lut ta thung a. Hacker te hian rang taka la chhuak nghalin pawisa khelhna lamah pawisa dangin an va thleng kual ta a. Bank account dangah sawn ngawt se chuan chhui zui zel theih a ni a, a number atanga chhui chhuah pawh harsa tawh turin heti zawng hian an chheprelh ta a ni.
Bangladesh Bank khan pawisa thawnna titawp turin RCBC bank pawh Thawhtanniah hriattir an pe a, mahse Thawhtanni chu Chinese kum thar a nih avangin Philippines-ah pisa an khar a ni.
An chetdanah hian hun an insiam thiamin hacker te hian chet hun tur an thlang fimkhur hle a, ruahmanna pawh an nei felfai hle tih a hriat theih. Ningani, chawlhkar tawp hmang tura Bangladesh Bank an inkhar rualin chet an thawh tan a. New York lamin Zirtawpnia pawisa pek chhuahna tur an buaipui laiin Bangladesh bank chu an inkhar a, an hriatpui em tih an finfiah thei lo. Pathianniah hre chhuak mah se Federal Bank chawlh ni tak a lo ni ve chiah a, Thawhtanni-ah an vanneih avangin transaction tam zawk chu titawp hman mah se Philippines lam chawlh a nih avangin a vaiin an dang thei ta chuang lova. RCBC Bank phei chuan inrawkna atanga ni 5-na, Thawhlehni-ah an bank chu misualte hian an hmang tangkai tih an hre chhuak chauh a. A tlai zo tawh.
Bank account pali hawngtute chu China lam mi pahnih Ding leh Chou te chu man an ni a, mahse bank rawktute rawih veleh chhawn mai mai an ni a, a rawktu tak takte chu anmahni man a, thu zawhfiahna atanga hriat mai theih a beiseiawm laiin Philippines hi an man hmain an lo chhuahsan hman tawh a, Macau lamah an lut a, chhui zui ngaihna an awm tawh lo a ni. Transaction pali atangin dollar maktaduai 81 an lak chhuah pawh han umzui a harsa ta a. A tira an lak chhuah tum aiin tlem hle mah se khawvela bank rawknaa sum an lak tam berte zinga mi a la ni pha ta tho mai.
Hacker te hian an hnu chu thup tum hle mah se an inveng seng bik lova. Cyber Security lama mithiamte chuan malware leh thiam thil an hman chu khawvela bank hrang hrang computer kaltlanga rawk tumna lo awm tawhte nen a inang hle tih an hmu chhuak a, pawikhawihtute chu Lazarus hacker te an ni tih an nemghet thei ta a. Lazarus hacker te an chhui zuinaah chuan an ip address atangin North Korea a mi tihte an hre chhuak ta zel a. Bank rawkna atanga internet an hman ip address an hman chuan North Korea lam a kawh bakah an malware-ah chuan Korean tawng te a awm tel bawk a ni.
North Korea hacker te chetna a ni ngei em tih erawh chu chiang taka sawi ngam a ni lova, Lazarus te hian an hnu chu mithiamten an rawn chhui ngei dawn tih an hria a, North Korea lama chhui turin hnu an hnutchhiah lui tihna te pawh a ni thei bawk. Mahse mithiam tam ber chuan North Korea chu a inrawlhah an ngai thung. North Korean hacker te hi inrawkna mai ni lovin inenthlak leh internet kaltlanga inrunnaah South Korea sorkar leh an company te chu an lo bei fo tawh a, computer thiam elhkhen an kawl fur tih chu hai rual a ni lo.
Hacker te chetnaah hian North Korea sorkar chuan inhnamhnawihna a neih loh thu a sawi thin a. Mahse an ram hmelma, Amercia leh South Korea te a beih nasat danah sorkar chuan thu engemaw chen chu a neih ve te rin a ni.
Bangladesh bank rawkna hi a hmahruai anga ngaih theih a ni a, hemi hnu hian internet kaltlanga bank an rawkna lian tham vak lo sawi tur a awm deuh reng a. Pawisate chu China-a Macau-ah chhungkhawmin chutah chuan chhui theih loh turin an tithianghlim phawt a, North Korea lamah an lalut leh thin a. Macau hi North Korea sum leh pai chetvelna pawimawh tak a ni nghe nghe.
Heng inrawkna phenah hian sorkar a inrawlh a nih chuan North Korea-in ralthuam hlauhawm a chherna atan te, sorkar inrelbawlna atan te a hmangin a rinawm a. An sum leh pai deh chhuah a pun danah sorkar inrawlh tih hi FBI lam sawidan a ni.
Lazarus group te hi khawvela hacker-ah chuan a hnawksak leh a chimawm ber pawl an ni hial awm e. Bank rawkah ngat phei chuan tun hi an chet vawikhatna a ni lo, kum 2015 ah khan Ecador-a Banco del Austro atangin dollar maktaduai 12 vel an lo la chhuak tawh a, Vietnam-a Tien PHong Bank atangin hemi kum vek hian dollar maktaduai 1 vel an lo la tawh bawk. Kum 2016-a Bangladesh bank an beih hnuah a kum lehah Taiwan-a Far Eastern International Bank atangin dollar maktaduai 60 vel an la a, an lak zat chiah leh sum engzat chiah nge an hmuh let tih erawh chu a chiang lo thung a. Poland leh Mexico lamah te pawh chet an lo thawh tawh bawk a ni. Khawvelin kum 2009 atangin a hmelhriat tan tawh a, Troy beihpui thlak hmangin US leh South Korea website te chu an lo khawih chingpen hle tawh a. South Korea phei hi chu kum 2011 atang khan thiam thil changkang zawk nen nasa takin an bei a, an ram media leh sumdawnna te an bei a. New Romantic Cyber Army team tiin hetiang lai hian an invuah a, mahse a hnu zelah Lazarus group bawk hi an ni tih hriat chhuah a ni.
An chetnaah chuan Sony Picture an beihna hi a langsar ber pawl a ni a. Kum 2014 November thlaah khan Sony system chu an hack a, Sony-in film a siam, a la tihchhuah lohte an lak chhuah bakah hnathawk leh mimal information 4000 bawr vel an ru chhuak bawk a. Sony hi a buaiin he thil thleng avang hian ngaihdam te a dil hial a ni. Kum 2017 ah khan khawvelin a buaipui em em Wannacry virus chu a rawn darh a, he virus hi computer-a a luh tawh chuan a chhunga thil awm zawng zawng chu engmah a khawih zui theih tawh lova, pawisaa khul chhuah a ngai a. Computer nuai 3 vel chu a tibuai a ni. US intelligence te chuan a siam chhuaktute hi China, Hong Kong, Taiwan emaw Singapore vela mi ni turah an ngai a, mahse Microsoft chuan North Korea-a Lazarus group te chetna niin an sawi ve thung. He virus avanga sum hloh zat chu dollar tluklehdingawn 4 vel tura ngaih a ni.
Internet pawisa cryptocurrency lamah pawh kum 2018 ah khan an lo che tawh a, South Korea-a Bitcoin leh Monero te chu an bitum a, cryptocurrency chetvelna atangin pawisa an ru chhuak a, bitcoin 4500 chuang chu a bo a ni.
North Korea ram hnufual, internet pawh mi zawng zawngin an la neih lohnaah hetiang hacker tha tak mai an awm theih danah hian China chu a inrawlh tura ngaih a ni bawk a. Intelligence te sawi dan chuan North Korea thalaite chu Shenyang, China-ah tirh luh an ni a. Chutah chuan computer virus chi hrang hrang siam dan te, an chet dan turte zirin training an nei thin a. North Korea-ah hian computer science bik hi chu University pahnihna an zirna an nei a ni.
India-ah pawh sorkar chuan Lazarus group te laka fimkhur tur hian kum 2020 June thlaah hriattirna a tichhuak a. Mi maktaduai 2 te email ID an lakhawm tawh a, hengah hian virus thehdarhin cyber attack lian tham tak mai neih tumin an inruahman mek niin an sawi a. US, UK, Japan, South Korea leh Singapore te pawh chet thawh an tumna hmunah an ngai a. Hripui leng mek chu remchangah lain email pawimawh hmel tak mai an thawn chhuak thin a, kar thum chhungin hetiang email hi maktaduai 1 leh nuai 9 chuang chu thawn chhuah tawh nia sawi a ni a, June thlaah hian pun lam a pan zel bawk a ni.
Bangladesh-a bank rawk chungchangah erawh chuan hei hi computer kaltlanga bank rawk a thlen vawikhatna a ni lova, kum 2013 ah khan Sonali Bank of Bangladesh chu tu tih hriat lohten an lo rawk tawh a. Dollar nuai 2 leh sing 5 an la chhuak a, a titute erawh chu tunge tih hriat a ni ta lo thung.